Geldzorgen groter dan ooit: gevolgen bij de huisarts in de praktijk

“Mensen met problematische schulden moeten sneller worden geholpen en de zekerheid krijgen, dat ze zonder schulden opnieuw kunnen beginnen. Daarbij moeten ze hulp krijgen van gemeenten en kunnen rekenen op nazorg, zodat ze niet opnieuw in de problemen komen.” Zo staat het kernachtig in het advies Van schuld naar schone lei, dat de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) 20 april 2022 heeft aangeboden aan minister Schouten voor Armoedebeleid.

6 oktober ’22

Urgentie groot, zeker in deze periode!

Mensen met armoede leven korter en vooral minder lang in goede gezondheid. Zij melden zich niet als ze er niet meer uitkomen, omdat ze zich schamen voor hun situatie of nauwelijks nog vertrouwen in de overheid hebben. Zij ervaren hoge stress, kunnen soms niet alles meer overzien en dit alles leidt tot lichamelijke en mentale klachten. Voor ons zorgsysteem leidt dit ertoe dat de druk op de huisartsenpraktijk toeneemt, door meer en complexere vragen, terwijl de huisarts bij geldzorgen zelf geen oplossing kan bieden. Hierbij kun je meteen de vraag stellen, waar je deze mensen in beeld krijgt. Onderzoek van het lectoraat Schulden & Incasso van Hogeschool Utrecht heeft uitgewezen dat vijf van de zes huishoudens met problematische schulden niet in beeld zijn bij de instanties.

Via het project Geldzorgen in de huisartsenpraktijk zochten wij de afgelopen maanden naar hoe gemeenten de huisartsen kunnen helpen hun patiënten op de juiste route naar hulpverlening te brengen. Er zijn op dit moment 8 huisartsenpraktijken in drie Twentse gemeenten aangesloten.

Bewustwording in de Huisartsenpraktijken

Armoede is niet altijd zichtbaar, mensen houden vaak uit schaamte de schone schijn op. Doorvragen is de kunst als je dit ‘niet-pluis’ gevoel hebt. Daarin hebben, naast de huisarts, doktersassistenten en POH’ers een rol. Wat zijn signalen waar wij op moeten letten om te kunnen ontdekken dat iemand hulp nodig heeft op dit vlak? Voorbeelden zijn:

Mensen in armoede gaan (sociale en medische) situaties uit de weg, waarvoor een eigen financiële bijdrage wordt verwacht. In zo’n situatie kan de eigen bijdrage vanuit de zorgverzekering een belangrijk struikelblok zijn om noodzakelijke medische hulp te zoeken.
Er zijn meerdere factoren rondom een gezin of de thuissituatie die vaak samenhangen met armoede of een hoge schuldenlast. Een scheiding, een verhuizing van mensen, werkeloosheid: dat kunnen allemaal redenen zijn om in de schulden te komen.

Tekst gaat verder onder de foto

En dan: wie zet de stap naar de best passende hulp?

De gemeente is wettelijk aan zet bij aanpak van armoede, maar neemt niet vanzelf het voortouw. De betrokkenen daar zijn zich er niet altijd van bewust hoe ondoorzichtig en versnipperd de hulproutes zijn. Verbetering ligt er primair bij goede en actuele informatievoorziening. En door het initiatief te nemen tot contact, zodat de huisartsenvoorziening, gemeentelijk sociaal team en welzijnsorganisatie elkaar èn de weg kennen hoe de best passende hulp te bereiken.
Voor de huisarts zijn extra middelen voor een duurzame oplossing, bijvoorbeeld financiering van POH-uren, faciliteiten in ruimte, niet financierbaar via zorgverzekeraar. Of leiden tot een berg administratieve rompslomp. Hier ligt er duidelijk een taak voor de zorgverzekeraar.

Praktische stappen naar verbetering samengevat

Om van woorden naar daden te komen zijn voor huisartsen en gemeenten deze stappen relevant:

Bewustwording bij huisarts en team: plan maken, volgen van de E-learning, regelmatig agenderen van het onderwerp en via intervisie elkaar alert houden.
Band en vertrouwen opbouwen tussen huisartsen en POH’s en mensen uit wijkteams, door jaarlijks bezoek van een vaste, bekende contactpersoon met actuele hulpsuggesties.
Informatiemateriaal over de actuele sociale kaart in de gemeente en de hulproutes.
Concrete procesafspraken tussen gemeente en huisarts over oplossingsrichtingen.
Structurele ruimte en financiering: van pilot naar voorziening door de zorgverzekeraar, ook op ruimte en faciliteiten.

Daarnaast ligt er een rol bij samenwerkingsverbanden van huisartsen, SHT THOON en FEA om dit vraagstuk onder de aandacht te houden.

Praktische tips voor de gemeente

Voor de gemeenten in het algemeen gelden de volgende aanbevelingen (uit onderzoek HU, nov ‘21)

Geef de samenwerking met huisartsen een plek in de lokale nota gezondheidsbeleid, vanuit insteek ‘integrale uitvoering’, niet alleen door de schuldhulpverlening aan te bieden, maar ook de daarmee samenhangende oorzaken en problemen aan te pakken.
Inventariseer welke samenwerking er al is en bekijk of schuldhulpverlening daar onderdeel van kan worden. Leer de wereld van de huisarts en zijn werkwijze kennen.
Vorm een duidelijk kanaal als aanspreekpunt (dat kan ook een emailadres zijn waar altijd op gereageerd wordt). Update altijd bij personele wisselingen!
Help zoeken naar financiering, zodat de huisarts of de praktijkondersteuner langere gesprekken kan voeren. Neem daartoe een rol naar zorgverzekeraar en vv.
Werk aan vertrouwen, investeer in de relatie met de huisarts, maak regelmatig even contact om te vragen hoe het gaat. Ga minimaal 1-2 maal per jaar op bezoek.
Zorg voor een warme overdracht, bijvoorbeeld door de huisarts door te laten verwijzen naar een neutrale partij voor een vrijblijvend gesprek over geld. ‘Het is voor iemand met schulden niet makkelijk om hulp te vragen aan een instantie waar je mogelijk al incassobrieven van krijgt.
Voer het eerste gesprek als schuldhulpverlener eens buiten het gemeentehuis: bij de huisarts, of thuis bij een familielid van de hulpvrager. Laat de patiënt niet aan z’n lot over, als het betrokken wijkteam net buiten eigen grens ligt, neem vraag mee voor overdracht naar betrokken wijkteam.
Geef een terugkoppeling na een doorverwijzing door een huisarts. Regel toestemming voor en veilige werkwijze van kennisoverdracht.
Laat de huisarts duidelijk zien hoe hij of zij van toegevoegde waarde is.

Meer informatie en suggesties rond interventies staan in Handreiking voor het sociaal domein, het Interventiepakket en andere uitkomsten van lectoraat aan de Hogeschool Utrecht Schulden & Incasso.

Over dit project en het vervolg

Meer informatie over dit project? Bekijk onze projectpagina. De concrete suggesties zijn per gemeente en de acht betrokken huisartsenpraktijk verzameld en gedeeld. Wij ondersteunen de partijen tot eind dit jaar om deze genoemde stappen te gaan zetten. Aansluitend op dit project is een aanvraag voor ‘SamSam’ ingediend bij provincie Overijssel, met als doel om inwoners met een vermoeden op psychosociale of financiële problematiek in brede zin (bekend als ‘Welzijn op recept’) sneller naar de juiste voorzieningen te leiden. Ook hierbij staat een soepele uitwisselen en samenwerking met het sociaal domein centraal. Vanaf eind 2022 is een warme overdracht van onze resultaten naar ‘SamSam’.

Meer vragen of tips?

Neem gerust contact op met projectleider Lizette Keijzer.

Volg ons op LinkedIn voor het laatste nieuws!

Volg ons